Diabetes, ook wel bekend als suikerziekte, is een aandoening waarbij het lichaam geen of onvoldoende insuline aanmaakt. Er lijden wereldwijd miljoenen mensen aan deze ziekte. Diabetes kan ontstaan door erfelijkheid, overgewicht, zwangerschap of een onverklaarbare verstoring die optreedt in het lichaam. Om uit te leggen wat diabetes nu precies inhoudt, duiken we eerst de theorie en dan de harde praktijk in.
Insuline is een hormoon dat noodzakelijk is voor de verwerking van suikers in het lichaam. Suikers haal je uit je voeding via koolhydraten en heb je nodig als brandstof om goed te kunnen functioneren. Mensen met diabetes kunnen zonder insuline geen suiker verdragen en worden daarom letterlijk "ziek" van suiker.
Iedereen heeft dus dagelijks insuline nodig. Waar komt dat dan eigenlijk vandaan? Het hormoon insuline wordt door het lichaam zelf aangemaakt in de alvleesklier. Daar zitten kleine cellen die eilandjes van Langerhans worden genoemd die hiervoor verantwoordelijk zijn. Bij diabetes is dit proces verstoord geraakt en komt de insulineproductie niet meer of verminderd op gang.
Zodra er suiker het lichaam binnenkomt via voeding wordt die in het bloed opgenomen. Via het bloed wordt de suiker door het hele lichaam getransporteerd om daar cellen te voorzien van deze belangrijke brandstof. Om ervoor te zorgen dat de suikers niet in het bloed blijven zitten maar in de cellen kan worden opgenomen is insuline cruciaal. Deze vormt eigenlijk een soort sleutel om de deuren naar de cellen te openen. In de cellen kunnen suikers vervolgens direct gebruikt worden of in beperkte hoeveelheid als reservevoorraad worden opgeslagen. Brandstof heb je nodig voor lichamelijke processen, maar bijvoorbeeld ook voor geestelijke en fysieke inspanning.
Je begrijpt dat als deze sleutel niet aanwezig is, je lichaam, en dus jij, niet meer de inspanning kunnen leveren die nodig is. Tijdelijk kan het dan overgaan op een noodgenerator. Waarbij het lichaam eiwitten gaat afbreken om daar energie uit vrij te maken. Duurt dat echter te lang, dan raakt je stofwisseling steeds meer uit balans. Niet alleen omdat het brandstof nodig heeft, maar ook omdat het de suikers die in het bloed blijven rondzwerven kwijt probeert te raken. Dat gebeurt onder andere via de nieren. Deze situatie is destructief voor het lichaam en gaat hier uiteindelijk steeds verder aan kapot. Dit kan zelfs overlijden tot gevolg hebben.
Om het lichaam toch van (genoeg) insuline te voorzien zijn er meerdere behandelmethoden, die samenhangen met het type diabetes waar een patiënt aan lijdt. Er zijn globaal twee verschillende typen te onderscheiden, namelijk type 1 en type 2 diabetes.
Type 1 diabetes is een chronische auto-immuunziekte. Het lichaam heeft in dit geval door een onverklaarbare storing zichzelf aangeleerd dat de eilandjes van Langerhans 'fout' zijn en ze daarom vernietigt. Ook de aanmaak van nieuwe eilandjes wordt door dit aangeleerde geheugen onmogelijk gemaakt. De enige manier om insuline in het lichaam te krijgen is door deze te injecteren via een insulinespuit of insulinepomp.
Type 2 diabetes is een variant die een familiaire oorzaak kan hebben, vaak gebeurt dit op latere leeftijd. Maar type 2 kan ook optreden door overgewicht of door een zwangerschap. In alle gevallen is de insulineproductie (tijdelijk) verstoord en biedt daarom onvoldoende compensatie voor de suikers die het lichaam moet verwerken. Dit proces kan weer hersteld worden als de zwangerschapshormonen geen invloed meer hebben, of doordat iemand gewicht verliest en aandachtig op zijn of haar voeding gaat letten. Soms wordt de insulineproductie ook een handje geholpen door insuline bij te spuiten of door middel van pillen. Medicatie en/of een dieet kan de patiënten vaak goed op weg helpen de hoeveelheid suikers in het bloed niet te hoog te laten worden.
Het gehalte suikers in het bloed, oftewel de bloedsuiker of bloedglucose, is het belangrijkste eikkpunt voor iemand met diabetes en zorgverleners om te zien of de diabetes goed onder controle is. Wanneer de bloedsuiker te hoog blijkt, is er insuline nodig om de suikers vanuit het lichaam naar de cellen te verplaatsen. Is de bloedsuiker te laag, is voeding (suikers) nodig om dit gehalte weer op het juiste niveau te krijgen. Zo blijft het lichaam functioneren naar behoren en blijft het energiepeil op orde.
Om te bepalen of een ijkpunt niet te hoog of te laag is, is een marge nodig welke aangeeft dat de bloedglucose goed is. Deze marge is wetenschappelijk bepaald en over het algemeen worden bloedsuikerwaardes die tussen de 4 en de 8 liggen gezien als een goede balans. Deze waardes kunnen gemeten worden via het bloed, bijvoorbeeld door middel van een vingerprik. De druppel bloed wordt opgenomen op een klein stripje die in een zogenaamde bloedsuikermeter wordt gestopt. De meter laat vervolgens de waarde van de bloedsuiker van dat specifieke moment zien. Zo weet iemand met diabetes of hij of zij insuline of suikers nodig heeft, of de juiste balans heeft op dat ogenblik.
Is er een eetmoment aangebroken, zoals het ontbijt of de lunch dient de waarde als ijkpunt te worden genomen voor de hoeveelheid insuline die nodig is. Dit geldt overigens alleen voor diabetici die een insulinebehoefte hebben. Zowel de bloedsuiker van het moment als de hoeveelheid suikers die iemand tot zich gaat nemen bepalen samen de hoeveelheid insuline die toegediend moet worden. Dit kan voor iedere patiënt verschillend zijn, omdat dit mede afhankelijk is van factoren zoals de insulinegevoeligheid van een patiënt en zijn of haar activiteitenniveau.
De juiste balans vinden en behouden is een inspanning waarmee iemand met diabetes zich bijna iedere minuut van de dag bezighoudt. Stress, vrouwelijke hormonen en virussen of infecties spelen daarnaast ook nog een rol in dit proces. En zo zijn er nog vele dingen die de bloedsuiker en insulinegevoeligheid beïnvloeden. Een te hoge of te lage bloedsuiker is op zijn manier weer van invloed op hoe iemand met diabetes zich voelt. Naast frustraties die gepaard gaan met het niet altijd in balans kunnen zijn en het niet altijd weten of begrijpen wat hier nu de oorzaak van is. Juist omdat er dus zoveel factoren van invloed zijn op de diabetescontrole.
Een te hoge bloedsuiker (waarde boven de 8 of 10) wordt in medische termen aangeduid met een hyper en een te lage bloedsuiker (waarde onder de 4) wordt een hypo genoemd. Beide verschijnselen kunnen dagelijks optreden bij diabetici, maar uiten zich in verschillende symptomen. Een hypo zorgt vaak voor zweten, trillen, niet helder kunnen nadenken en wazig zicht. Erg vervelend zeker wanneer iemand zich in een situatie bevindt waarbij dit absoluut niet uitkomt. Bijvoorbeeld tijdens een sportwedstrijd, het autorijden of een belangrijke toets of afspraak. Snelle suikers, zoals dextrose en rust helpen om de bloedsuiker weer te laten stijgen.
Een hyper uit zich meestal in hoofdpijn, dorst en/of een droge mond, gapen en slechte concentratie. Veel water drinken, beweging en insuline zorgen er dan voor dat de bloedsuiker gaat zakken.
Hoge en lage bloedsuikers zetten iemand met diabetes tijdelijk ‘on hold’. Hun lichaam is geconcentreerd aan het werk om te blijven functioneren en daar moeten ze ondanks dat ze zich niet optimaal voelen ook nog een handje bij helpen. Je kunt je voorstellen dat zowel het in balans houden, als wel een hypo of hyper opvangen veel energie kosten voor een lichaam en de patiënt fysiek maar ook geestelijk vermoeid kunnen maken.
Een patiënt met diabetes, ongeacht of dit type 1 of type 2 bedraagt, krijgt hulp van een medisch team. Deze hulpverlening kan plaatsvinden vanuit het ziekenhuis, het team bestaat dan uit een internist, diabetesverpleegkundige, diëtist en soms een psycholoog. Maar ondersteuning kan ook geboden worden door een huisartsenpraktijk. De zorg die verleent wordt en de intensiteit daarvan hangen af van de mate waarop de diabetes goed onder controle gehouden kan worden.
Voor de patiënt betekent dit in ieder geval met regelmaat contact met het team van zorgverleners, zodat zij mee kunnen kijken hoe het gaat en hierover kunnen adviseren. Aangezien het iedere minuut van de dag belangrijk is om hier zicht en controle op te houden, zijn er naast een medisch team ook andere hulpmiddelen voor de diabetescontrole. Dit zijn een insulinespuit of insulinepomp en de bloedglucosemeter of sensor en al hun bijbehorende accessoires.
Een deel hiervan wordt door de zorgverzekering vergoedt, maar de vaak intensieve zorg betekent ook dat het eigen risico volledig hieraan opgaat. Een hulpmiddel als continue glucose monitoring wordt daarnaast alleen onder bepaalde omstandigheden vergoed. Wil je hier als diabetespatiënt gebruik van maken om beter voor jezelf te kunnen zorgen, betekent dat dus dat dit uit eigen zak moet worden betaald. Het hebben van diabetes heeft naast invloed op de gezondheid, dagelijkse bezigheden en het gestel, dus ook effect op de portemonnee.
Op een gezonde manier in het leven staan door aandacht voor voldoende beweging, gevarieerde voeding en een positieve mindset draagt bij aan ieders gezondheid. Bij controle van diabetes draait het niet alleen om de juiste balans in de bloedglucose, ook leefstijl speelt een belangrijke rol.
Uit onderzoek blijkt namelijk dat door middel van lichaamsbeweging het lichaam beter anticipeert op de verwerking van insuline. Het stimuleert niet alleen de insulinegevoeligheid maar ook het behouden of behalen van een gezond gewicht omdat het mede de spijsvertering op gang houdt. En een gezond(er) gewicht kan in het geval van diabetes type 2 zelfs resulteren in het oplossen van de verstoring van insulineproductie in het lichaam.
Het blijft voor de meeste diabetici wel opletten bij beweging, zeker bij een hogere intensiteit waarbij de brandstofvoorraad van suikers snel opraakt en dit een hypo tot gevolg kan hebben. Dit moet echter geen blokkade vormen om te bewegen, want zelfs topsport is mogelijk met diabetes. Kijk maar eens naar Bas van de Goor, als een van de meest succesvolle volleyballers van Nederland! Natuurlijk blijven balans en aandacht bij actief zijn wel key!
Naast beweging is voeding een focuspunt voor mensen met diabetes. Om uit te rekenen wat de insulinebehoefte is, moet bij alles wat ze eten of drinken rekenen gehouden worden met het aantal suikers dat deze voeding bevat. Dit gebeurt aan de hand van het tellen van de koolhydraten. De meeste producten hebben een herkenbaar aantal koolhydraten die over het algemeen hetzelfde is.
Zo bevat een gemiddelde appel of boterham circa 15 gram koolhydraten. Op veel producten kun je het aantal koolhydraten ook aflezen op het etiket van de verpakking. Een avondmaaltijd waar meerdere ingrediënten met elkaar vermengd worden maakt het inschatten van de hoeveelheid koolhydraten al een stuk lastiger.
Verder is er een onderscheid te maken tussen snelle en langzame suikers. Snelle suikers, het woord zegt het al, laten de bloedsuiker snel stijgen. Dat kan handig zijn in het geval van een hypo, maar op een eetmoment dat de bloedsuiker normaal of hoog is niet. Er is op zo’n moment altijd insuline nodig om de suikers te kunnen verwerken en bij het injecteren van insuline moet rekening gehouden worden met een inwerktijd.
Per insulinesoort kan dit verschillen van 10 minuten tot 30 minuten. Om de insuline tegelijkertijd met de suikers die opgenomen worden aan het werk te laten gaan, is het voor mensen met diabetes vaak verstandiger om te kiezen voor de langzamere koolhydraten. Snelle suikers bevinden zich onder meer in snoep, taart en koekjes.
Langzamere suikers vind je vooral terug in volkorenbrood, aardappelen en fruit. Maar dan zijn we er nog niet, want het gaat niet alleen om langzame en snelle suikers. Ook de hoeveelheid koolhydraten die de voeding bevat is van belang. Aardappelen bevatten wel langzame suikers, maar ook per 100 gram een hoog aantal koolhydraten. De verhouding van het aantal koolhydraten per hoeveelheid van een product wordt aangegeven met de glycemische lading (GL).
De snelheid waarmee een product wordt opgenomen in het bloed (dan gaat het dus om de langzame en/of snelle suikers die het voedingsmiddel bevat) wordt aangeduid met de glycemische index (GI). De GI en de GL van een groot aantal producten kun je terugvinden op verschillende internetsites.
Het gevolg van een onjuiste inschatting van zowel de hoeveelheid suikers als de snelheid waarmee het wordt opgenomen, zorgt ervoor dat de hoeveelheid en werking van insuline niet gelijk staat aan het aantal koolhydraten en de opnametijd. Wat betekent dat er een hypo of hyper kan ontstaan. Een kleine inschattingsfout kan daarom vervelende consequenties hebben voor iemand met diabetes.
Ritme helpt om de bloedsuikers stabieler te houden. Dit houdt in: op dezelfde regelmatige tijden iets eten en/of drinken en niet te grote verschillen qua soort voeding en het aantal koolhydraten. Ook rust en inspanning op dezelfde manier verdelen over de week helpt bij het creëren van regelmaat en stabiliteit. Bovenstaande zorgt er namelijk voor dat er een gedeelte van de onvoorspelbaarheid van de ziekte wordt weggenomen. Hierdoor krijgt een patiënt meer inzicht in zijn of haar diabetes en op welke manier de bloedsuikers fluctueren en hoe deze worden beïnvloed.
Meer inzicht zorgt er op haar beurt weer voor dat het over het algemeen vaker lukt om de bloedsuiker stabiel te houden waardoor de diabetes beter onder controle is. Grote uitschieters in de hoeveelheid (snelle of langzame) koolhydraten zoals in een stroopwafel, eierkoek of pizza brengen de stabiliteit eerder in gevaar, omdat er meer compensatie met insuline tegenover staat. Daarom kiezen sommige patiënten ervoor om een koolhydraatbeperkt of koolhydraatarm dieet te volgen. Onderzoek heeft geconcludeerd dat het volgen van een dergelijke patronen in de praktijk zeker kunnen helpen om de bloedsuikers stabieler te houden.
Zoals eerder gezegd zijn er een aantal belangrijke zaken waar iemand met diabetes in het dagelijks leven de consequenties van ervaart. Belangrijkste is dat de bloedsuiker zo goed mogelijk in balans blijft door hier zicht op te houden met behulp van metingen en glucosemonitoring, het inbouwen van regelmaat, accurate inschatting van het aantal koolhydraten en de insulinebehoefte en door er een gezonde leefstijl op na te houden. Daarmee kunnen complicaties aan organen en bloedvaten zoveel mogelijk worden voorkomen. Deze liggen op langere termijn op de loer als gevolg van bloedsuikers die uit de pas zijn gelopen.
Zo kunnen patiënten te maken krijgen met nierproblemen, vermindert zicht en zelfs blindheid, neuropathie, maar ook het amputeren van ledematen kan een van de gevolgen zijn door het ontstaan van verminderde doorbloeding en kapotte bloedvaten. Dit vooruitzicht en in sommige gevallen door al opgetreden complicaties veroorzaken veel angst bij diabetespatiënten en kan hun leven steeds meer beperken.
Voor vrouwen zijn de consequenties van diabetes tijdens een zwangerschap extra merkbaar. De hormonen die door hun lichaam gieren, hebben veel invloed op de bloedsuikers. Hierdoor kan deze in korte tijd pijlsnel dalen, wat voor vele hypo’s en zelfs buiten bewustzijn kan zorgen. Echter gedurende de negen maanden kan het vrouwelijk lichaam ook verminderd gevoelig worden voor insuline. Zoals je eerder hebt kunnen lezen is de reactie van insuline op koolhydraten belangrijk om de bloedsuiker stabiel te houden. Wanneer de insuline achter de feiten aan loopt, uit dit zich in hoge waardes.
Het vervelende aan te hoge bloedsuikers is dat deze direct effect hebben op het ongeboren kind. Het teveel aan suiker dat in het bloed blijft zitten komt namelijk via de navelstreng bij de baby terecht. Wat vaak leidt tot een hoger geboortegewicht en het lastiger maakt voor het kindje om na de bevalling zonder de glucose van de moeder zijn eigen bloedsuiker stabiel te houden. Wil je meer hierover weten, lees dan verder in dit artikel over zwanger en diabetes
Inmiddels weet ik hier zelf ook het fijne van. Het heeft me geholpen om ervaringen van andere vrouwen te lezen op dit gebied. Iemand die haar verhaal heeft gedeeld over een leven met diabetes van diagnose tot en met zwangerschap, is Loes Heijmans-Beek. Zij heeft haar persoonlijke ervaringen opgeschreven en haar boeken vergroten bij velen het bewustzijn over de ziekte en creëren bij mede diabetespatiënten veel herkenbaarheid over de impact hiervan.
Goede controle van de diabetes biedt zeker niet altijd garantie voor een lang en gelukkig leven en kost daarnaast ontzettend veel energie. Het blijft een lastig proces om zelf onder controle te houden door alle factoren die hier aan bij- en afdragen. Des te meer noodzaak om de genezing voor diabetes hoog op de kaart te zetten en mensen met diabetes hun vrijheid weer terug te geven zonder al deze controles en negatieve consequenties!
Op dit moment zijn er vele onderzoeken gaande naar het ontstaan van diabetes en de genezing van deze ziekte. Zeker gezien de groei wereldwijd onder kinderen, jeugd, volwassenen en ouderen. Dit brengt een hoop problemen in de levens van deze mensen met zich mee, maar kost ook de gezondheidszorg veel geld. Er zijn onderzoeken die zich richten op stamcellen, anderen focussen zich op de ontwikkeling van kunstmatige alvleesklieren en het resetten van het immuunsysteem. Lees maar eens de actualiteiten op de websites van het Diabetesfonds, Stichting DON en Inreda.
Daarnaast ontwikkelt de technologie op het gebied van hulpmiddelen zich razendsnel wat bijvoorbeeld continue glucose monitoring mogelijk maakt. Je kunt je voorstellen dat dit mensen met diabetes al enorm helpt om meer zicht en controle te houden op hun bloedsuikers. Al met al gebeurt er op dagelijkse basis dus niet alleen veel in het leven van mensen met diabetes maar ook in de medische wetenschap en technologie. Gelukkig maar, want dat maakt dat er bewust activiteiten plaatsvinden voor een wereld zonder diabetes!
Zelf heb ik inmiddels bijna 20 jaar diabetes type 1. Op mijn dertiende werd deze diagnose in het ziekenhuis gesteld, nadat ik klachten had als duizeligheid, gewichtsverlies en een onlesbare dorst. Op het moment van de diagnose drong het eigenlijk nog niet zo goed door wat deze ziekte daadwerkelijk voor impact had op mijn leven. Om eerlijk te zijn, vond ik het in het begin zelfs wel interessant. Het leren prikken in mijn vinger om de bloedsuikers te meten en het spuiten van insuline kostte me niet zoveel moeite. Waar ik al gauw merkte dat het lastiger werd, was wanneer er een feestje werd gevierd, mijn vrienden op de middelbare school alles maar konden eten zonder na te hoeven denken over de consequenties en tijdens een intensieve korfbalwedstrijd.
Door diabetes werd voor mij het gevoel benadrukt dat ik ´anders´ was en te maken had met een ziekte die er iedere minuut van de dag was. Onmogelijk om uit de weg te gaan of er even vakantie van te nemen. Dit gaf veel psychische druk die ik uiteindelijk heb uitgesproken, omdat ik lichamelijk niet meer goed voor mezelf zorgde en de druk zowel mentaal als geestelijk te groot werd. Destijds was de psychische kant van een chronische ziekte nog erg onderbelicht. Tegenwoordig is er gelukkig meer aandacht voor en wordt er vanuit de medische hoek ook gekeken naar psychische hulpverlening. Toch blijft de nadruk liggen op de lichamelijke aspecten en wordt nog vaak vergeten wat een dergelijke ziekte mentaal betekent voor patiënten.
Sinds zeven jaar volg ik een koolhydraatarm dieet en ik merk dat dit een gunstige uitwerking heeft op mijn bloedsuikers. Ook ben ik overgestapt op een insulinepomp en een sensor die continue mijn glucose monitort. Dit alles zorgt ervoor dat ik mijn diabetes beter onder controle kan houden. Ondanks dat ik een positieve instelling heb en ik er over het algemeen prima mee uit de voeten kan,, blijft het iedere dag toch een struggle. Helemaal nu ik zelf zwanger ben. Mijn eigen ervaringen met diabetes en tips en recepten voor een happy en healthy leefstijl deel ik op mijn instagram onder de naam Lemonadelife. Hiermee wil ik een platform creëren dat anderen met diabetes hopelijk kan inspireren en motiveren.
Waar ik een ieder van bewust wil maken, is dat je misschien aan de buitenkant van iemand met diabetes alleen maar een glucosemeter, dextro en een insulinespuit of pomp ziet. Extern zie je alleen de hulpmiddelen, maar ik hoop dat na het lezen van dit artikel zeer duidelijk is geworden wat zich allemaal intern zowel lichamelijk als geestelijk afspeelt! Diabetes is gewoon topsport, iedere dag weer en meestal niet omdat je hier zelf voor hebt gekozen, maar omdat je lichaam je eigenlijk een beetje in de steek gelaten heeft.
Ontvang nu de laatste updates over het koolhydraatarm dieet in je mailbox.
Ik ben deze website begonnen om mensen te inspireren gezond én koolhydraatarm te eten. Na jarenlang experimenteren met koolhydraatarme gerechten heb ik zelf een uitgebreid koolhydraatarm dieet opgesteld gebaseerd op mijn boek lisa kookt koolhydraatarm. Veel succes! Lisa